Arkhamarchivaris

donderdag 2 oktober 2025

Anaconda's en andere reuzenslangen

Europese reizigers die zich zo’n 500 jaar geleden zich naar verre continenten waagden, op zoek naar rijkdom, roem en avontuur kwamen in Afrika, Azië en de “Nieuwe Wereld” allerlei bijzondere dieren tegen. Deze niet geheel ongevaarlijke ontmoetingen werden uitgebreid beschreven in hun reisverhalen en soms met spectaculaire afbeeldingen verlucht.

Met name de in Europa onbekende reuzenslangen (pythons, boa’s en anaconda’s) deden de lezers lekker griezelen bij de open haard

Ontmoeting met een wurgslang in Oost-Indië
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/Drie_seer_aenmercklijcke_reysen_nae_en_d/DQybUj5-5WYC?hl=nl&gbpv=1&dq=drie+seer+aenmercklijcke+reysen&pg=PA208&printsec=frontcover

Schipbreukelingen in Azië en grote slangen
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/Gef%C3%A4hrlicher_Schiff_bruch_des_Ost_Jndis/RwUJ0C1q7Q8C?hl=nl&gbpv=1&dq=gef%C3%A4hrlicher+schiff+bruch&pg=PA2&printsec=frontcover

Python wurgt een buffel in Oost-Indië
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/Universal_Magazine_of_Knowledge_and_Plea/6tEUrd3cjZUC?hl=nl&gbpv=1&dq=universal+magazine+of+knowledge+and+pleasure+snake&pg=PA317&printsec=frontcover

Afrikaanse wurgslang
Bron:
https://archive.org/details/imageGIX360bMiscellaneaOpal/page/755/mode/thumb

De ergste monsterslangen bleken echter in Midden- en Zuid-Amerika te leven.

De Engelse reiziger Sir Walter Raleigh maakte in zijn tocht door de Guyana’s kennis met de in de rivieren levende mensen verslindende reuzenslangen. De afbeeldingen in edities van zijn reisverslag zijn huiveringwekkend.

Guyana of de Wilde Kust is het gebied tussen de rivieren Orinoco en Amazone.

De afbeelding spreekt voor zich. Slangen in Guyana
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/Vierte_Schiffart/e4e5PVBxnZ0C?hl=nl&gbpv=1&dq=Vierte+Schiffart&pg=PP2&printsec=frontcover

Avonturen aan de Wilde Kust
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/Newe_Welt_und_Americanische_Historien/CapYAAAAcAAJ?hl=nl&gbpv=1&dq=newe+welt+und+americanische+historien&pg=PA1&printsec=frontcover

Hoe groter, hoe enger
Bron :
https://www.google.nl/books/edition/De_wijd_beroemde_voyagien_na_Oost_en_Wes/2fdGAAAAcAAJ?hl=nl&gbpv=1&dq=wijd-beroemde+voyagien&pg=RA6-PA47&printsec=frontcove

Ook andere Engelsen hadden te maken met deze enorme rivierslangen in de tropen.

Engelsen in de nacht belaagd door slangen uit de rivier
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/De_Wytberoemde_Voyagien_der_Engelsen_Nie/NehlV3awW9MC?hl=nl&gbpv=1&dq=wytberoemde+voyagien&pg=RA35-PA5&printsec=frontcover

De reuzenslangen van het Amerikaanse continent werden aangeduid als Boa of Aboma (in Suriname). Deze slangen werden met de generieke naam boa aangeduid. In de late 18^e eeuw kwam ook de naam aboma in gebruik.

De benaming aboma in Suriname, door Fermin
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/Histoire_naturelle_de_la_Hollande_%C3%A9quin/mK8QB0Q88V8C?hl=nl&gbpv=1&dq=aboma+fermin&pg=PA56&printsec=frontcover

De naam aboma was afkomstig uit Suriname en werd vermeld in de Beschrijving vande Colonie van Suriname door Philippe Fermin een Franse arts die vanaf 1754 in Suriname woonde en drie boeken over de kolonie uitgaf. Fermin gebruikt de naam Aboma in zijn beschrijving van de slangen in Suriname, evenals de latere John Gabriel Stedman, die ook in Suriname verbleef.

Een in Suriname gevangen aboma wordt gevild.
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/Reize_naar_Surinamen_en_door_de_binnenst/mGdCAAAAcAAJ?hl=nl&gbpv=1&dq=aboma+stedman&pg=PT2&printsec=frontcover

De hieronder getoonde wetenschappelijke laat 18^e-eeuwse aquarellen zijn heel wat nuchterder en realistischere dan de monstrueuze schepselen uit de oude doos.

Boa Aboma
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/Aquarellzeichnungen_von_Reptilien_II_BSB/0sdLpGmsVF4C?hl=nl&gbpv=1&dq=aboma+boa&pg=PP77&printsec=frontcover

Boa Scytale, een oude benaming voor de Groene Anaconda
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/Aquarellzeichnungen_von_Reptilien_II_BSB/0sdLpGmsVF4C?hl=nl&gbpv=1&dq=aboma+boa&pg=PP77&printsec=frontcover

De benaming anaconda voor een reuzenslang duikt voor het eerst op in een beschrijving uit Ceylon. De bewoners aldaar noemden deze slangen anaconda.

Beschrijving van de anaconda van Ceylon in 1768
Bron :
https://www.google.nl/books/edition/The_Scots_Magazine/fywoAAAAYAAJ?hl=nl&gbpv=1&dq=anaconda&pg=PA673&printsec=frontcover

Later in de 19^e eeuw zou deze van oorsprong Aziatische naam ook worden gegeven aan de allergrootste waterslangen in Zuid-Amerika, die in de 18^e eeuw onder de naam Boa Scytale (de Groene Anaconda) werden beschreven.

De anaconda prikkelt nog steeds de verbeeldingen, getuige de filmreeks Anaconda.

Als je deze films niet hebt gezien heb je niks gemist.

vrijdag 19 september 2025

Niagara watervallen

Bij het doorspitten van oude boeken op het web, kwam ik enkele eeuwenoude afbeeldingen tegen van de beroemde Niagara watervallen op de grens tussen Canada en de Verenigde Staten van Amerika.

In 1999 bezocht ik samen met familie de Niagara Falls. Het was een bijzondere ervaring. Ik had al eerder watervallen gezien, maar deze is van de buitencategorie natuurschoon.

Uit mijn fotoalbum heb ik een paar plaatjes opgediept, ter vergelijking met de wijze waarop de waterval op hierna volgende oude prenten werd verbeeld.

Niagarawaterval met the Maid of the Mist, 1999

Niagarawaterval, 1999

Volgens de overlevering zou de ontdekkingsreiziger Samuel de Champlain al in het begin van de 17^e eeuw op de hoogte zijn geweest van het bestaan van de waterval, hoewel hij deze zelf niet had gezien.

Louis Hennepin een van oorsprong Belgische reiziger beschreef in zijn in 1683 gepubliceerde reisverslag als eerste de watervallen onder de naam Niagara. Hennepin was diep onder de indruk van het natuurgeweld en het donderend geluid, volgens zijn beschrijving.

Prent van de Niagara waterval, uitgegeven in 1699
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/Nieuwe_Ontdekkinge_van_een_groot_land_ge/UFtoAAAAcAAJ?hl=nl&gbpv=1&dq=louis+Hennepin+niagara&pg=PT2&printsec=frontcover

Beschrijving van de waterval, 1699
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/Nieuwe_Ontdekkinge_van_een_groot_land_ge/UFtoAAAAcAAJ?hl=nl&gbpv=1&dq=louis+Hennepin+niagara&pg=PT2&printsec=frontcover

De waterval in 1704 uitgave Pierre van der Aa, Leiden, i
n een bundel met diverse reisverslagen
Bron:
https://www.google.com/search?hl=nl&tbo=p&tbm=bks&q=Girolamo+Benzoni+niagara&tbs=,cdr:1,cd_min:1+jan+1700,cd_max:31+dec+1800&num=10

Prent uit 1799
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/Travels_through_the_States_of_North_Amer/UrVgAAAAcAAJ?hl=nl&gbpv=1&dq=isaac+weld+niagara&pg=PA297&printsec=frontcover

En ja. Ook ik heb daar als toerist op “The Maid of the Mist” rondgevaren.

dinsdag 16 september 2025

De stem van de orkaan

In vroegere tijden vér voor 1900 was er alleen media in drukvorm. Natuurfenomenen, bijvoorbeeld het geluid van een orkaan werden door ooggetuigen beschreven en met name in meteorologische studies gedrukt voor de belangstellende lezers.

19^e-eeuwse beschrijving van het geluid van een orkaan:

Het geluid van een orkaan
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/The_atmosphere_tr_by_C_B_Pitman_ed_by_J/5BYHgIPjg28C?hl=nl&gbpv=1&dq=Rudra+Hurricane&pg=PA376&printsec=frontcover

Tegenwoordig kunnen we dankzij de moderne media horen hoe ijzingwekkend een orkaan op volle kracht klinkt en je moet toegegeven dat de oude beschrijving een goede weergave gaf.

Geluid van een orkaan
Bron: https://www.youtube.com/watch?v=zMvu5EF13xA

Geluid van een orkaan
Bron: https://www.youtube.com/watch?v=zkwu15vlmZU

Het gehuil, geloei en gekrijs van een orkaan te horen in deze films op YouTube, doet denken aan een oude Indiase god der stormen, een volgens de beschrijvingen grimmige en alom gevreesde godheid, met de toepasselijke naam Rudra, wat zoveel betekent als huiler, bruller, schreeuwer.

Over Rudra en zijn rol in het universum, zijn verschijning, eigenschappen en manifestaties is veel te zeggen, maar ik beperk me hier tot zijn stormachtige natuur.

Ook in de 19^e-eeuwse wetenschappelijke verhandelingen over orkanen werd Rudra in samenhang met orkanen genoemd, soms samen met zijn West-Indiaanse concullega Huracan

afb. tekst met huracan en rudra genoemd

Rudra en Hurakan, de stormgoden
Bron :
https://www.google.nl/books/edition/Physical_Religion/mPwXAAAAYAAJ?hl=nl&gbpv=1&dq=rudra+hurakan&pg=PA320&printsec=frontcover

Rudra en Huracan, de stormgoden
Bron :
https://www.google.nl/books/edition/Physical_Religion/mPwXAAAAYAAJ?hl=nl&gbpv=1&dq=rudra+hurakan&pg=PA320&printsec=frontcover

De verwoestingen die een orkaan aanricht zijn zo enorm, dat Rudra terecht werd gevreesd.

Bron : Google

In dit werk wordt een opsomming gegeven van de orkanen in de regio, onder andere de Golf van Bengalen kreeg het zwaar te verduren .Voor de getroffenen leek het einde der tijden aangebroken.

De moesson bij Calcutta, 19e eeuw
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/L_Inde_pittoresque_Illustrations_par_MM/KwtXAAAAcAAJ?hl=nl&gbpv=1&dq=la+mousson+a+calcutta+indes+illustration&pg=PA270&printsec=frontcover

Storm in de Golf van Bengalen, eind 18e eeuw
Bron: wikimedia commons

Het uiterlijk van een orkaan
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/The_atmosphere_tr_by_C_B_Pitman_ed_by_J/5BYHgIPjg28C?hl=nl&gbpv=1&dq=Rudra+Hurricane&pg=PA376&printsec=frontcover

Rudra wordt Shiva
Bron: www.delpher.nl

In de loop der eeuwen evolueerde Rudra tot de god Shiva die in zijn wezen milde en furieuze karaktertrekken verenigt. Maar vergis je niet Rudra ligt dicht aan de oppervlakte en manifesteert zich in de vernietigende Ugra tandava als Shiva met zijn kosmische dans de wereld tot haar einde brengt.

En is er een beter symbool van Shiva’s vernietigende dans als Rudra dan het beeld van de rondwervelende orkaan?

De intense bliksemflitsen in het oog van de orkaan suggereren het ritme van de tandava.

Bliksem in het oog van de orkaan
Bron: https://www.youtube.com/watch?v=-F9VYpgCcc4

En de bliksemflitsen in de wolken van de orkaan lijken wel de danspassen van de tandava.

Bliksem in de wolken van de orkaan
Bron: https://www.youtube.com/watch?v=4f2xS4cEdNc

vrijdag 12 september 2025

Orkanen in de West

De oudste afbeelding van een orkaan die ik heb kunnen vinden dateert van 1594

De reizen van Columbus geschreven door Benzoni, uitgave 1594
door Theodore de Bry
Bron;
https://www.google.nl/books/edition/Collectio_peregrinationum_in_Indiam_occi/IERbAAAAcAAJ?hl=nl&gbpv=1&dq=americae+huracan+Benzoni&pg=PA120&printsec=frontcover

Er is een Duitse editie uit hetzelfde jaar

De reizen van Columbus geschreven door Benzoni, Duitse uitgave 1594
door Theodore de Bry
Bron: https://www.google.nl/books/edition/Das_vierdte_Buch_Von_der_neuwen_Welt/zCcQbQZf92cC?hl=nl&gbpv=1&dq=huracan+Benzoni&pg=PA119&printsec=frontcover

De uitgebreide beschrijving van deze storm tijdens de tweede reis van Columbus is te vinden op folio 34-37 van dit boek.

Tijdens deze tweede reis vanaf september 1493-1496, kwam Columbus bij Cuba 1494 in een orkaan terecht. Verder maakte Columbus tijdens zijn laatste reis een grote orkaan in 1502 mee bij het eiland Hispaniola (Santo Domingo en Haïti)

Prent bij de beschrijving van de orkaan in 1502,
uitgegeven in 1707 in een reisverslag
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/Naaukeurige_versameling_der_gedenk_waard/Z6Ihcj_WLC0C?hl=nl&gbpv=1&dq=Voyagien&pg=PP11&printsec=frontcover

Bij deze prent vol bliksemschichten zit een uitgebreide beschrijving van de voortekenen die de storm aankondigen, een beschrijving van de storm en de gevolgen, evenals de waarschuwingen van Columbus aan zijn landgenoten.

Latere uitgaven gebruikten de tekst uit 1594 behorende bij de betreffende afbeelding (editie 1594) om een orkaan te beschrijven die rond 1543 op het eiland Hispaniola had huis gehouden, waaronder een Nederlandse vertaling uit 1614 en een Duitse uit 1680. Het was zoals hierboven is gemeld niet de eerste verwoestende storm op het eiland.

Beschrijving van een
orkaan in 1543 met de
tekst uit 1594,
gedrukt 1680
Google Boeken

Een indruk van de kracht van een orkaan in Europa, Duitse uitgave uit 1680
Bron:
https://www.google.nl/books/edition/Der_Wunder_reiche_Uberzug_unserer_Nider/1o8_AAAAcAAJ?hl=nl&gbpv=1&dq=huracan+1543&pg=PA1107&printsec=frontcover

Dit boek gedrukt in 1680 is in zijn geheel gewijd aan de meteorologische verschijnselen in de dampkring en verlucht met spectaculaire afbeeldingen.

Nu is niet elke storm in het Caribisch gebied meteen een orkaan.

Hoe ontstaat een orkaan?

Het begint met en tropische golf, begint met lage luchtdruk, onweer, regen en wind Vervolgens als de omstandigheden gunstig zijn verdiept de golf zich tot een tropische depressie, die zich kan ontwikkelen tot storm en daarna een orkaan. Het verschil tussen een storm en een orkaan zit in de windsnelheid. Op de schaal van Beaufort telt windkracht 12 als een orkaan.

In het Caribisch gebied worden in de weersberichten de verschillende stadia, golf, depressie en storm uitgebreid vermeld in de media. De ABC eilanden Aruba, Bonaire en Curaçao liggen ten zuiden van de orkaangordel, maar ontkomen niet altijd aan zware stormen.

In 1988 vloog ik achter een storm aan naar Curaçao. Vanuit mijn vliegtuig raam had ik uitzicht op de enorme stapelwolken. Toen ik op Hato aankwam was het ergste al voorbij. Toch was er behoorlijke schade op het eiland. De storm werd enkele dagen later een orkaan Joan.

In 1999 was ik met familie op vakantie in Canada. Mijn familie, die via Miami naar Curaçao zou terugvliegen moest enkele dagen langer in Canada blijven omdat de vluchten naar Florida waren geannuleerd vanwege orkaan Harvey.

Zo werd in 2008 Curaçao in de nacht van 12 op 13 oktober onverwacht getroffen door een storm die geheel tegen de normale richting in vanuit het westen over het eiland trok en afboog naar het noorden om zich te ontwikkelen naar orkaan Omar. De schade was groot. Ik was zelf toen op het eiland.

Soms werd er een zware storm in de regio voorspeld en trok die over Venezuela tot opluchting van de eilandbewoners. Dan kon je het vanaf Curaçao vooral 's-avonds zien weerlichten in het zuiden waar het vasteland van Zuid-Amerika is gelegen.

In 2017 trok de rampzalige orkaan Irma over de bovenwindse eilanden. De orkaan zoog alle wind weg en het was op Curaçao windstil en bloedheet.

zondag 7 september 2025

Hurakan, de god der orkanen

Deze zomer, 20 jaar geleden verwoestte Hurricane Katrina grote delen van New Orleans , een stad die ik drie jaar daarvoor had bezocht.

De leenwoorden orkaan en hurricane zijn ontleend aan het Spaanse huracan, welke is afgeleid van naam van de Maya storm god Huracan.

Nu werd en wordt Europa ook van tijd tot tijd geteisterd door zwaar noodweer, maar de stormen waarmee de Spaanse veroveraars in het Caribisch gebied vanaf 1492 te maken kregen waren en zijn van een onovertroffen buitencategorie. Ze gaven dan ook de naam huracan aan deze stormen. De Maya’s en de Caribische Taino noemden de stormen ook huracan naar hun storm god.

Hurakan was de God van de schepping, storm wind en vuur, en vernietiging. Hij werd afgebeeld met een menselijk been, en een been overgaande in een slang. Uit zijn voorhoofd verscheen een fakkel. Hurakan had de mensheid drie keer geschapen. De eerste keer was een faliekante mislukking. De tweede keer was de God boos over zijn schepsels en roeide hij ze uit met een zondvloed. Pas de derde keer was scheepsrecht, en was Hurakan tevreden met de stervelingen.

Het woord orkaan komt in Nederland al in de 17^e eeuw voor. Oud Nederlandse woorden voor dergelijke stormen waren dwarrelwind, dwarrelstorm of wervelstorm. Berucht is de zomerstorm van 1 augustus 1674 die de Dom in Utrecht trof.

Hier volgen enkele voorbeelden van het gebruik van het woord orkaan in Nederlandse drukwerken.